ΚΩΣΤΑΣ ΑΞΕΛΟΣ

Κώστας Αξελός: Η έλλειψη οράματος, ήταν κάτι που με πονούσε αφάνταστα

Γεννήθηκα σε μια μεγαλοαστική οικογένεια, γνώρισα την οικογενειακή θαλπωρή και μαζί και την οικογενειακή ασφυξία. Από παιδί ήταν κάτι που με έσπρωχνε πέρα από την οικογένεια, πέρα από τον τόπο. Ποιο είναι το πολύτιμο στοιχείο της παιδικής ηλικίας: το πολύτιμο στοιχείο της παιδικής ηλικίας θα 'λεγα αυτή η θαλπωρή, για τα παιδιά που μπόρεσαν βέβαια να την γνωρίσουν – εκατομμύρια παιδιά δεν την γνωρίζουν – αλλά και ο κλοιός μέσα στον οποίον κλείνει τον νέον άνθρωπο, το παιδί, και τον σπρώχνει στην εφηβεία.

Ο Κώστας Αξελός, φιλόσοφος και στοχαστής, γεννήθηκε σαν σήμερα, 26 Ιουνίου 1924

Από την παιδική μου ηλικία θυμάμαι δύο πράγματα το πιο πολύ: τη σχέση μου με τον αδελφό τού πατέρα μου, τον ζωγράφο Μιχαήλ Αξελό, ο οποίος μαζί με τη γυναίκα του και την ξαδέλφη μου, την Άννα Αξελού, τόσο συχνά με φιλοξένησαν σπίτι τους, την εποχή που διωκόμενος δεν είχα πού να σταθώ, και τη ζωή στο Φάληρο κοντά στην οικογένεια της μητέρας μου, στη γιαγιά μου που είχε κι ένα εκκλησάκι στο κτήμα της.

Η παιδική ζωή έγινε γρήγορα εφηβική, θα 'λεγα ότι η παιδική ανησυχία την έσπρωχνε να γίνει εφηβική, αλλά και στην εφηβεία η μεγαλοαστική τάξη που με περιέβαλλε, και η μικροαστική ηθική που κυριαρχούσε γύρω σε όλο τον τόπο – εννοώ την Ελλάδα –, ο ασφυκτικός κλοιός της νεότερης Ελλάδας, η έλλειψη οράματος, ήταν κάτι που με πονούσε αφάνταστα.

Γι αυτό στράφηκα στην εφηβεία μ’ έναν ιδιαίτερο ενθουσιασμό προς την Αντίσταση. Στην Αντίσταση δεν με ενδιέφερε τόσο, θα 'λεγα δεν με ενδιέφερε το εθνικιστικό, σωβινιστικό της κήρυγμα. Μ’ ενδιέφερε το μαρξιστικό κίνημα, το όραμα μιας άλλης πολιτείας, μιας πολιτείας που δε μένεις με μια θεωρητική σκέψη, και με μια φωτισμένη πολιτική θα μπορούσε να αλλάξει την ιστορική μοίρα των ανθρώπων πανανθρώπινα, και να δημιουργήσει ένα καινούργιο στυλ ζωής.

Ο ενθουσιασμός αυτός των πρώτων χρόνων της Αντίστασης, των δύο-τριών πρώτων χρόνων, περιείχε σύγχρονα αφάνταστα πλήγματα, γιατί μέσα από την Αντίσταση, μέσα απ' την κυριαρχία της Αντίστασης απ' το Κομμουνιστικό Κόμμα, που αυτό και εμψύχωνε και σύγχρονα έσφαζε την Αντίσταση, είδα τι σημαίνει ο περιορισμός του ανθρώπινου οράματος από κυρίαρχα κόμματα με κυρίαρχες ιδεολογίες, με μια προεκτεινόμενη μικροαστική ηθική, με πράξεις βίας όχι μόνο προς τους αντιπάλους αλλά και τους οπαδούς.

Δεν ήταν τόσο οι πράξεις βίας που με ξένιζαν, όσο το τυφλό της βίας, και ιδιαίτερα στο Δεκέμβριο μού κόστισε πολύ η σχιζοφρενική καθοδήγηση του Δεκέμβρη από την ηγεσία και η απόκρυψη του γεγονότος, η εγκληματική απόκρυψη του γεγονότος, ότι η Ελλάδα είχε ήδη δοθεί σαν σφαίρα επιρροής στους αγγλοαμερικάνους.

Έτσι, παρ' όλο που η Αντίσταση και το κομμουνιστικό κίνημα εμψύχωσαν την εφηβεία μου σύγχρονα, με έκαναν να θέλω να βλέπω πιο μακριά - αυτό που έκανα πάντα από παιδί.

Θυμάμαι νέος – θα 'πρεπε να 'μουνα τότε δεκαπέντε χρονών ίσως, με είχε πάρει η μητέρα μου στο Εθνικό Θέατρο, σε ένα έργο ενός συγγραφέα με αρκετό ταλέντο, αν και όχι μεγαλοφυή, ένα έργο του Ο’ Νηλ, που λεγότανε Πέρα από τον ορίζοντα. Δεν θυμάμαι βέβαια την πλοκή του έργου – δεν το διάβασα από τότε – αλλά ήτανε μια μικρή οικογένεια σ’ ένα κτήμα και ήταν ένας από τους γιους που έβλεπε διαρκώς πέρα από τον ορίζοντα.

Αυτό το πέρα απ' τον κλειστό ασφυκτικό ορίζοντα της μεγαλοαστικής Ελλάδας, της μικροαστικής Ελλάδας, του κομμουνιστικού κινήματος, αυτή η τριπλή ασφυξία, μ’ έκαναν να θέλω να φύγω, όχι από πόθο φυγής αλλά για να ζήσω μ’ έναν άλλο τρόπο ένα όραμα που 'χε πάψει να είναι δογματικά μαρξιστικό, που 'χε πάψει να θέλει να ενσωματωθεί σ' ένα χώρο κι ένα χρόνο συγκεκριμένο, κάτω από την καθοδήγηση ενός κομμουνιστικού κόμματος, μια κίνηση προς τον κόσμο, όχι προς τα έξω, όχι προς την Ευρώπη, αλλά προς τον κόσμο.

Τότε, σε ηλικία είκοσι περίπου χρονών, άρχισα να ξανακαταλαβαίνω πράγματα που 'χα καταλάβει στα δεκατέσσερά μου χρόνια, και που είχα ξεχάσει εν τω μεταξύ: ότι η σκέψη, η δημιουργική σκέψη, η ποιητική σκέψη, ο Ηράκλειτος, ο Χέγκελ, ο Νίτσε, το νεανικό έργο του Μαρξ, ο Φρόυντ, ανοίγουν τα μάτια ενός ανθρώπου, και λέγοντας ανοίγουν τα μάτια εννοώ και τον ψυχισμό του, γιατί δεν σκέφτεται κανείς μόνο με το κεφάλι, για να επιτελέσω ένα έργο φιλοσοφικό που βασικά με ενδιέφερε.

Και έτσι διωγμένος απ' το Κομμουνιστικό Κόμμα, διωγμένος από την επίσημη δεξιά κυβέρνηση, έφυγα για το Παρίσι θέλοντας εκεί να αρχίσω να μπορώ να ξετυλίγω μια καθαυτό φιλοσοφική δουλειά – τότε την ονόμαζα φιλοσοφική, τώρα την ονομάζω, πιο σεμνά, στοχαστική -, που επεξεργάζομαι τώρα και τριανταπέντε χρόνια.

Στην Αθήνα είχα αρχίσει μόνον να σπουδάζω Νομικά, δηλαδή απλώς γράφτηκα στη Νομική Σχολή, και η αντιστασιακή, και μετά συνομωτική, δράση έθεσε ένα τέλος στις αρχινισμένες σπουδές και βασικά διάβαζα για τον εαυτό μου, δηλαδή για τον κόσμο.

Μετά, άμα έφθασα στο Παρίσι, γράφτηκα κανονικά στη Sorbonne σπούδασα φιλοσοφία και έκανα τις δύο διδακτορικές μου διατριβές: τη μία για τον Ηράκλειτο, και την άλλη για τον Μαρξ. Φθάνοντας στο Παρίσι, θα 'λεγα μετά την απογοήτευση της οικογενειακής ζωής, μετά την απογοήτευση της εφηβικής αντιστασιακής ζωής, υπήρξε η απογοήτευση του παρισινού πανεπιστημίου της Sorbonne.

Κυριαρχούσε μια σχολικότητα, μια πανεπιστημιακότητα, ένας ακαδημαϊσμός, που δεν άφηναν να εκδηλωθεί μια βασική σκέψη. Κατάλαβα πάλι κάτι που είχα αρχίσει να καταλαβαίνω στα δεκατέσσερά μου χρόνια διαβάζοντας Νίτσε: ότι οι μεγάλες σκέψεις είναι κάτι το πάρα πολύ σπάνιο και δεν τρέχουνε ούτε στους δρόμους, ούτε βρίσκονται οργανωμένες από τα κόμματα, ούτε κυριαρχούν στα πανεπιστήμια.

Η μετριότητα είναι φαίνεται το πεπρωμένο της μέσης ανθρώπινης διάνοιας.

Ο Μάιος του ’68 μού θύμισε ορισμένα στοιχεία της Αντίστασης με τον ενθουσιασμό του, με την αμφισβήτηση, αλλά η αμφισβήτηση ήτανε μερική:

τα παιδιά ήθελαν πολύ μερικά αιτήματα, δεν είχανε ολική θέα του όλου θέματος, και επιπλέον δεν φαινόντουσαν να ενδιαφέρονται να κινούνται από μια συνθετική ολική σκέψη, μια ριζική σκέψη, μια σκέψη συνδεμένη με μια ποίηση, και ακόμα περισσότερο από τη γραφτή ή την προφορική ποίηση, με την ποιητικότητα του ίδιου του κόσμου.

Οι τρεις αυτές ανησυχίες, η παιδική, η εφηβική, η σπουδαστική, δεν είναι απλώς ψυχολογικά - ή θα 'λεγα ακόμα και ψυχοπαθολογικά χαρακτηριστικά -, αλλά δείχνουνε πόσο όλοι οι κόσμοι είναι ο κόσμος ο μικρός, είναι οι κόσμοι οι μικροί, και πως σπάνια κατορθώνουμε να υπερβούμε το τείχος του ήχου να ανοιχτούμε στον Κόσμο με κάπα κεφαλαίο.

Από τα δεκατέσσερά μου χρόνια με ενδιέφερε όχι η μέση λογοτεχνία, η μέση ποίηση, η μέση πολιτική, η μέση σκέψη, αλλά οι κορυφές έστω αν και αυτές δεν μπορεί να τις ζει κανείς καθημερινά στη ζωή του και δημιουργούνε μια επώδυνη σχέση με αυτό που λέμε ζωή.

*Αυτοβιογραφικό κείμενο από απομαγνητοφώνηση συνέντευξης, του Κώστα Αξελού (1924-2010) στην εκπομπή της ΕΤ1 Παρασκήνιο (παραγωγή: 1983), δημοσιευμένο στο k-m-autobiographies.blogspot.gr



26 Ιουν 2013
Κρυσταλία Πατούλη
tvxs.gr



********************


 
Δύο άρθρα του Κώστα Αξελού, στο περιοδικό της ΕΠΟΝ
09:57, 16 Φεβ 2010 | tvxsteam tvxs.gr/node/31644
 


Δημοσιεύουμε σήμερα δύο, μάλλον λίγο γνωστά, άρθρα που δημοσίευσε ο Κώστας Αξελός στη Νέα Γενιά, το περιοδικό της ΕΠΟΝ, το 1945. Στο μαχητικό και ελπιδοφόρο κλίμα της Απελευθέρωσης, ο επονίτης Αξελός, είκοσι ενός χρονών τότε, φοιτητής της Νομικής Αθηνών, γράφει στη στήλη «Γύρω στα σπουδαστικά μας προβλήματα».
 
Μεταξύ άλλων, καταγγέλει τους «αρτηριοσκληρωμένους, στείρους, ανεπιστήμονες
κι οπισθοδρομικούς» καθηγητές, ζητώντας να γίνει πραγματικότητα το «πρόσταγμα της ηθικής κάθαρσης», ενώ εξαίρει την «ατμόσφαιρα ιδεολογικών ανησυχιών και ζυμώσεων» που επικρατεί. Και ζητάει, ακόμα, τα πανεπιστήμια «να γίνουν ο στίβος της διαλεχτικής πάλης των ιδεών», «για την κατάκτηση της επιστήμης, για την ελεύθερη σκέψη, για την ανοικοδόμηση της πατρίδας».
 
 
Από την Αυγή, 14/02/2010
 
 
Ιδεολογικοί αγώνες των φοιτητών
 
 
Στο Πανεπιστήμιο συγκροτήθηκε μία «Ελεύθερη Φιλολογική συντροφιά» που οργάνωσε και μια διάλεξη με θέμα τη φιλοσοφία του Bergson. Στα προαύλια των ακαδημαϊκών χώρων γίνονται έντονες συζητήσεις, αρχίζοντας από κοσμοθεωρητικά θέματα και καταλήγοντας σε εκπαιδευτικά και συνδικαλιστικά. Μια ατμόσφαιρα ιδεολογικών ανησυχιών και ζυμώσεων επικρατεί.
 
Ας δούμε όμως την κατάσταση από πιο κοντά. Απ’ τη μια μεριά, ορισμένοι καθηγητές --δεν πρέπει να ξεχνάμε πως οι δημοκρατικοί καθηγητές δεν διδάσκουν ακόμα-- κάνουν τα πιο αντεπιστημονικά ιδεολογικά κηρύγματα.
 
-Στη Φιλοσοφία ο πιο αφαιρεμένος αντεπιστημονικός ιδεαλισμός.
- Στην Ιστορία η προσωπολατρεία.
- Στη Φιλολογία όχι η αρχαιολατρεία αλλά η αρχαιοπληξία κι η καθαρεύουσα.
 
Και μέσα σ’ όλα αυτά, χώνουν και κηρύγματα αντισυμμαχικά, αντισοβιετικά, αντικομμουνιστικά. Κανένας σκεφτόμενος άνθρωπος δεν απορρίπτει αβασάνιστα την άλφα ή βήτα θεωρία. Τ’ ανώτερά μας ιδρύματα πρέπει να γίνουν ο στίβος της διαλεχτικής πάλης των ιδεών. Η σωστότητα μιας θεωρίας πρέπει να κατοχυρώνεται στη συνείδηση των φοιτητών μεσ’ απ’ την ίδια τη θεωρία και την επιστήμη και μέσ’ απ’ την επικύρωσή της στην Πράξη. Η επιστήμη να καταξιώνεται κι απ’ την τεχνική μπαίνοντας στην υπηρεσία του συνόλου. Μισούμε κάθε δογματισμό απ’ οπουδήποτε κι αν προέρχεται.
 
Οι φοιτητές μας που αγωνίζονται γι’ αυτά τα ιδανικά, συζητούν, ερευνούν και πάλλονται απ’ τον πόθο της δημιουργίας, έχουν ακόμα πολλά να κάνουν σ’ αυτόν τον τομέα. Όλοι θα πρέπει να μάθουμε να σκεφτόμαστε και να συζητάμε, μακριά από κάθε στενόκαρδο πολιτικό φανατισμό. Στα ιδρύματα πρέπει με τη βοήθεια των καθηγητών να καλλιεργηθεί η πραγματική επιστήμη. Ο εκπολιτισμός να πάρει τη μορφή της ομαδικής καλλιτεχνικής συγκίνησης.
 
Όλοι οι φοιτητές πρέπει να βρεθούν ενωμένοι σ’ αυτήν την προσπάθεια.
Αν υπάρχουν ορισμένες διαφορές, αυτές θα γίνουν κίνητρα συζήτησης, έρευνας, επαφής. Το εκπαιδευτικό πρόβλημα περιμένει τη λύση του. Η ΕΠΟΝ σπουδαστών, στάθηκε στην κατοχή η οργάνωση πάλης των σπουδαστών που αγωνίζονται για την εθνική λευτεριά για τη λευτεριά της επιστήμης. Σήμερα, η ΕΠΟΝ σπουδαστών βάζει όλες τις δυνάμεις της στην υπηρεσία του φοιτητικού συνόλου, για την κατάκτηση
της επιστήμης, για την ελεύθερη σκέψη, για την ανοικοδόμηση της πατρίδας.
 
Κώστας Αξελός
 
(Nέα Γενιά¸ όργανο του Κεντρικού Συμβουλίου της ΕΠΟΝ, χρόνος 3ος, φ. 50, 20.5.1945)
 
Ηθική κάθαρση!
 
 
Ο καθηγητής κ. Φωτεινός, εξελέγη κοσμήτωρ της Ιατρικής Σχολής. Ο καθηγητής
κ. Χατζής της Φιλοσοφικής. Στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης, πρωτοστατεί ο θεωρητικός του εθνικοσοσιαλισμού καθηγητής κ. Βιζουκίδης.
 
Ο κοσμήτωρ κ. Φωτεινός, πιστός υποταχτικός της 4ης Αυγούστου, ο πρώτος που έκανε στο Πανεπιστήμιο την πρόταση να στηθεί ανδριάντας στο Μεταξά. Πιστότερος ακόμα υποταχτικός των ξένων καταχτητών, ύψωσε στην γερμανική σημαία στο Πανεπιστήμιο δίχως κανένας να τον υποχρεώσει.
 
Ο κοσμήτωρ κ. Χατζής, το προπύργιο του λογιωτατισμού στη Φιλοσοφική Σχολή,
ο εμπνευστής της μεσαιωνικής δίκης των τόνων, ο μανιώδης γλωσσοαμύντορας.
Ο καθηγητής κ. Βιζουκίδης, ο άνθρωπος που σ’ όλο το διάστημα της σκλαβιάς διατηρούσε σε φανερό μέρος του σπιτιού του αυτόγραφο με την υπογραφή του Χίτλερ.
 
Δεν εξάντλησα τη σειρά των πορτραίτων, έδωσα πολύ λειψά μερικές «χαρακτηριστικές» μορφές. Γιατί, η εκλογή του κ. Φωτεινού ήταν η σταγόνα που έκανε το ποτήρι να ξεχειλίσει. Ολάκερος ο φοιτητικός κόσμος, όλοι οι φωτισμένοι καθηγητές ή κοινή γνώμη, όλος ο Τύπος --ακόμα κι η «Εστία» κι η «Καθημερινή»-- εκφράστηκαν έντονα για την κατάσταση που επικρατεί σε όλες τις ανώτερες σχολές γενικά, στο Πανεπιστήμιο ειδικά.
 
Τόσο στα Ανώτερα εκπαιδευτικά ιδρύματα της Αθήνας, όσο και στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης, κυριαρχούν καθηγητές που υπηρέτησαν πιστά την τεταρταυγουστιανή δικτατορία, «φωτίζοντας» με την «επιστήμη» του το έργο της. Οι ίδιοι αυτοί άνθρωποι, στάθηκαν υποστηριχτές του χιτλερισμού και του φασισμού στη χώρα μας, ιδεολογικοί του παραστάτες από υμνητές του γερμανικού πνεύματος πέρασαν μέσω του πολιτισμού της νέας τάξης στη γερμανοδουλεία.
 
Και κάτι άλλο ακόμα που κάθε άλλο παρά συμπτωματικό είναι: οι ίδιοι αυτοί άνθρωποι είναι και οι χειρότεροι εκπαιδευτικοί λειτουργοί, οι χειρότεροι εργάτες της επιστήμης τους.
 
Αρτηριοσκληρωμένοι και στείροι, ανεπιστήμονες κι οπισθοδρομικοί, ολότελα ασυγχρόνιστοι λεξικά, κι όχι πηγές γνώσης. Πολίτες που πρόδωσαν και προδίνουν καθημερινά το Έθνος τους, την Επιστήμη τους. Και μπορεί μερικοί απ’ αυτούς να μην πρόδωσαν το Έθνος τους, η παγερή τους όμως αδιαφορία στον αγώνα της εθνικής αντίστασης λέει πολλά.
 
Βαρειοί χαρακτηρισμοί θα μπορούσε να πει κάποιος και ανάρμοστο για φοιτητές, να χαρακτηρίζουν έτσι τους δασκάλους τους. Κι όμως, είναι τόσο βαθειά καταδικασμένοι στη συνείδηση του λαού και των σπουδαστών, όλοι αυτοί οι ανάξιοι καθηγητές.
Πώς θα σταθούν, αυτοί οι ανάξιοι καθηγητές, διαπαιδαγωγητές μιας τόσο άξιας ακαδημαϊκής νεολαίας; Πώς θα επιβληθούν και ηθικά στους σπουδαστές;
 
Εμείς διαπιστώνουμε, με λύπη κάθε φορά, τη βαθύτατη αυτή ηθική κρίση. Και τόσο περισσότερο όσο ξέρουμε πόσο τίμια ήταν η στάση παρά πολλών καθηγητών – όχι μόνο των καθηγητών που βρίσκονται σήμερα σε διαθεσιμότητα. Μήπως όμως, το ανοιχτό πρόβλημα των καθηγητών που βρίσκονται σε διαθεσιμότητα;
 
Των κ. Σβώλου, Αγγελόπουλου, Κόκκαλη, Γεωργαλά, Παπαπέτρου του πρύτανη κ. Κιτσίκη; Νομίζουν οι ακαδημαϊκές αρχές ή το επίσημο Κράτος, πως αυτό το ζήτημα που ξεπέρασε τα σύνορα της Ελλάδας τελείωσε;
 
(Nέα Γενιά¸ όργανο του Κεντρικού Συμβουλίου της ΕΠΟΝ, χρόνος 3ος, φ. 52, 1.7.1945)
 
 

• Άλλες Τέχνες
  
  
• έλληνες διανοούμενοι
  
  
• ΕΠΟΝ
  
  
• Κώστας Αξελός