Σκέψεις και γραπτά...

ΕΝΘΕΜΑΤΑ
2 Μαρτίου 2013

Χωρίς ισότητα και αλληλεγγύη η ελευθερία είναι κενό γράμμα

συνέντευξη του Στεφάν Εσσέλ
μετάφραση: Μαρία Καλαντζοπούλου

Ο διπλωμάτης και συγγραφέας Stéphane Hessel, ένας θρύλος της Γαλλικής Αντίστασης, πέθανε το βράδυ της Τρίτης σε ηλικία 95 ετών. Δημοσιεύουμε σήμερα μια συνέντευξή του, στη Lina Sancari, που δημοσιεύθηκε στη Ηumanite (31.12.2010), με την ευκαιρία της έκδοσης του βιβλίου του «Αγανακτήστε!» (στα ελληνικά κυκλοφορεί σε μετάφραση Σώτης Τριανταφύλλου, από τις εκδ. Πατάκη).

ΕΝΘΕΜΑΤΑ

* Πώς αντιμετωπίσατε την επιτυχία του βιβλίου σας «Αγανακτήστε!»; Ανταποκρινόταν σε μια ανάγκη της σημερινής εποχής;

" Έμεινα κι εγώ κατάπληκτος απ’ την επιτυχία που γνώρισε το μικρό αυτό βιβλιαράκι. Ίσως επειδή ζούμε σε μια εποχή αγωνίας, όπου δεν μπορούμε να διακρίνουμε καλά προς τα πού πηγαίνουμε. Έχουμε ξεκάθαρη τη συνείδηση ότι βρισκόμαστε στο μέσο –και όχι στο τέλος– μιας βαθιάς κρίσης της νεοφιλελεύθερης και απορρυθμισμένης οικονομίας, κι έτσι είναι αναμενόμενο να θέτουμε ερωτήματα για τα αίτια της δυσλειτουργίας των κοινωνιών μας. Αφού ζούμε σε κοινωνίες που λειτουργούν προβληματικά, το πρώτο πράγμα που μας συμβαίνει, που το νιώθουμε σαν ανάγκη, είναι να αγανακτήσουμε. Θυμόμαστε πως σε άλλες περιόδους της ιστορίας μας, έπρεπε επίσης να νιώσουμε αγανάκτηση, αν δεν θέλαμε να υποστούμε την ξένη κατοχή, στη Γαλλία, ή σε περιστάσεις παθητικής ένδειας".

* Το δημόσιο χρέος ή η απουσία πόρων χρησιμεύει συχνά ως επιχείρημα για την αμφισβήτηση κοινωνικών κατακτήσεων της Απελευθέρωσης. Για να πάμε πίσω στη δεκαετία του 1940, πώς το Εθνικό Συμβούλιο Αντίστασης (CNR) έθεσε αυτά τα θεμέλια, στο πλαίσιο μιας κατεστραμμένης Ευρώπης;

"Θα πρέπει καταρχάς να θυμηθούμε, πως το πρόγραμμα του CNR αναπτύχθηκε στην παρανομία, από ανθρώπους που δεν είχαν άλλη πολιτική ικανότητα παρά τη σκέψη τους και τις προτάσεις τους. Χάρη σ’ αυτή τη ελευθερία σκέψης, αναμετρήθηκαν με το πρόβλημα πώς η Γαλλία, όταν απελευθερωνόταν, θα αποκτούσε ένα σύνολο αξιών και πολιτικών που να αντιστοιχούν σ’ αυτό που εύχονταν οι ίδιοι οι αντιστασιακοί. Μια βάση σοσιαλδημοκρατική, που έλαβε υπόψη τις θεμελιώδεις ελευθερίες — από την πάλη ενάντια στην αυθαιρεσία των οικονομικών φεουδαρχιών και ενάντια στην καταπίεση που ασκούσε η κυβέρνηση του Βισύ. Αυτές οι αξίες έχουν υποβαθμιστεί σήμερα. Προφανώς. Κι αυτό είναι η αιτία της αγανάκτησης. Δεν μπορούμε να πιστεύουμε πως η Γαλλία του 2010 δεν έχει τα αναγκαία μέσα· διαθέτει σημαντικούς πόρους, πλούτο πολύ μεγαλύτερο απ’ ότι το 1945. Παρ’ όλα αυτά, οι κατακτήσεις τις οποίες υπολογίζαμε δεν πραγματώθηκαν. Αυτό πρέπει να αποτελέσει τη σημερινή βάση της σκέψης και να κινητοποιήσει το συναίσθημα για το τι πρέπει να κάνουμε. Πρέπει καταρχάς να αγανακτήσουμε, αλλά να μη μείνουμε εκεί. Πρέπει να θέσουμε ένα ερώτημα: Πώς να αλλάξουμε τα πράγματα. Χρειαζόμαστε μια νέα κατεύθυνση για τη Γαλλία, αυτή που ακολουθεί η κυβέρνηση Σαρκοζί δεν μας ικανοποιεί, αλλά πρέπει να γνωρίζουμε τι είναι αυτό που μπορούμε να αντιπροτείνουμε. Κάτι τέτοιο έχει αξία για την Ευρώπη και για όλον τον κόσμο. Και φυσικά για τις περιοχές που έχουν πληγεί περισσότερο από την κρίση ή τις συγκρούσεις. Έχω φυσικά στο νου μου τους Παλαιστίνιους,
τους λαούς της Σαχάρας, λαούς που, αντίθετα με όσα διακηρύσσει ο καταστατικός χάρτης των Ηνωμένων Εθνών, δεν έχουν ακόμα κράτος και των οποίων η αυτοδιάθεση δεν έχει ακόμα πραγματοποιηθεί".

* Ζητάτε περισσότερη δικαιοσύνη και ελευθερία, αλλά, όπως λέτε, «όχι αυτή την ανεξέλεγκτη ελευθερία της αλεπούς μέσα στο κοτέτσι». Αυτό σημαίνει πως χωρίς ισότητα, χωρίς αδελφοσύνη, η ελευθερία είναι κενό γράμμα;

"Η ελευθερία είναι ταυτόχρονα ένα από τα πιο θεμελιώδη και πιο επισφαλή δεδομένα. Μια ελευθερία δεν έχει νόημα, παρά μόνο αν προϋποθέτει ισότητα δικαιωμάτων, επομένως την αλληλεγγύη. Αυτό σημαίνει ότι τούτη η ωραία μας σύλληψη πρέπει να γίνεται αντιληπτή ως ένα σύνολο. Η ελευθερία που κυριαρχεί,όλο και περισσότερο, στην οικονομία του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου και τίθεται στη διάθεση κάποιων κατεχόντων, η οποία δεν συνδυάζεται με την ισότητα και την αδελφοσύνη, έχει ήδη προκαλέσει μεγάλη δυστυχία".

* Αναφέρεστε συχνά στον ρόλο του Σαρτρ στη διαμόρφωση της σκέψης σας, καθώς και στη φράση του: «Είστε υπεύθυνοι ως άτομα». Ποια είναι λοιπόν η θέση του συλλογικού;

"Οι πολιτικές και οικονομικές δομές που κυριαρχούν σήμερα στις ανθρώπινες κοινωνίες αντιμετωπίζουν πολύ μεγάλες δυσκολίες. Δεν διαθέτουν τα κατάλληλα εφόδια για να λύσουν τα νέα προβλήματα που τίθενται: την προστασία του πλανήτη και τις αυξανόμενες ανισότητες του πλούτου. Δεν μπορούμε να βασιστούμε στις υφιστάμενες εξουσίες· οι πολίτες πρέπει να κινητοποιηθούν μέσα σε μη κυβερνητικές συλλογικότητες, οι δραστηριότητες των οποίων έχουν ολοένα και περισσότερο διεθνή διάσταση, όπως τα Κοινωνικά Φόρουμ. Να πώς μπορούμε να προχωρήσουμε ώστε, συλλογικά, να είναι οι πολίτες αυτοί –κι όχι οι υφιστάμενες δομές– που θα ανοίξουν τον δρόμο για την αναγκαία ανανέωση στη λειτουργία της παγκόσμιας οικονομίας".

* Με αφετηρία τη σύνταξη της Οικουμενικής Διακήρυξης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, επανέρχεστε στο θέμα της υποκρισίας ορισμένων νικητών, όσον αφορά τις αξίες αυτές. Πώς έχει επηρεάσει αυτό την εφαρμογή των
εν λόγω αξιών, κατά τη γνώμη σας;

"Η έννοια της υποκρισίας έχει σημασία για να αντιληφθούμε με ποιο τρόπο
οι κυβερνήσεις και ίσως οι μεγάλες επιχειρήσεις, ισχυρίζονται ότι κινούνται προς την εξασφάλιση των δικαιωμάτων της ισότητας, προς μια οικονομική πρόοδο που θα ωφελεί το σύνολο, και ιδιαίτερα τους πιο φτωχούς. Στην πραγματικότητα, αναδιατάσσονται ώστε να διατηρήσουν την εξουσία, ακόμα κι αν αυτή η εξουσία δεν ανταποκρίνεται στις ανάγκες των πολιτών.
Θέλουν επίσης να διατηρήσουν την οικονομική κυριαρχία, ακόμα κι αν τα αποτελέσματα δεν ωφελούν παρά μια μικρή ελίτ, αυτήν που η Σούζαν Τζωρτζ, επίτιμη πρόεδρος του Attac-NDLR, ονομάζει «τάξη του Νταβός», δηλαδή τους κατέχοντες. Ζούμε ακόμα σ’ έναν κόσμο όπου οι κατέχοντες διατηρούν δικαίωμα σε όλα τα προνόμια και όπου οι κυριαρχούμενοι δεν ξέρουν πώς να αντισταθούν επαρκώς".

* Καταλήγετε στην ανάγκη να ξεπεράσουμε τις ιδεολογικές αντιπαραθέσεις. Ωστόσο, απέναντι ιδίως στις οικονομικές ολιγαρχίες, δεν πρέπει να πατά κανείς πάνω σε ένα στέρεο ιδεολογικό βάθρο;

"Έχουμε την τύχη να διαθέτουμε τον ΟΗΕ και τον καταστατικό του χάρτη, που εγγυάται ένα πλήθος δικαιωμάτων και ελευθεριών για όλους. Πρέπει να τα ενισχύσουμε περαιτέρω. Έχουμε ανάγκη μιας παγκόσμιας διακυβέρνησης — όχι ενός παγκόσμιου κράτους, αυτό θα ήταν παράλογο, αλλά μιας συνεργασίας ανάμεσα στα κράτη που θα στηρίζεται σε δημοκρατικές βάσεις. Στηριζόμενοι σ’ αυτούς τους θεσμούς, δίνοντάς τους την αναγκαία εξουσιοδότηση, μπορούμε να βάλουμε τέλος στις αντιπαραθέσεις και να αντικαταστήσουμε τη βία με τη μη βία. Απέναντι στη βία των αντιπαραθέσεων ανάμεσα στα κράτη, δηλαδή ανάμεσα σε διαφορετικούς πολιτισμούς ή θρησκείες, ανάμεσα σε αντιτιθέμενες ιδεολογίες, πρέπει, αντίθετα, να προσανατολιστούμε προς τη διαπραγμάτευση με την έννοια που της έδωσαν άνθρωποι όπως ο Μαντέλα, ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, ο Γκάντι και άλλοι. Ένας από τους σημαντικότερους λόγους που πρέπει να οδηγηθούμε προς την αλληλεγγύη και την αλληλεξάρτηση, είναι ο κίνδυνος που διατρέχει ο πλανήτης. Ζούμε σε μια εποχή όπου αν δεν κάνουμε όλοι μαζί μια οικολογική προσπάθεια, μέσα σε 50 ή 100 χρόνια, ο πλανήτης δεν θα είναι πια βιώσιμος για τις ανθρώπινες κοινωνίες".