Γράμμα από την Κορέα

Γράμμα από την Κορέα



του Γιάνη Βαρουφάκη

02/03/2011

Έχοντας μόλις επιστρέψει από την Κορέα, σκέφτηκα να αφήσω για λίγο στην άκρη τα της Ευρωπαϊκής Κρίσης και να σας μεταφέρω εντυπώσεις από την Σεούλ. Έτσι κι αλλιώς, ο Μάρτιος προμηνύεται μακρύς. Από μήνα σταθμό που θα σηματοδοτούσε την Συνολική Λύση της Κρίσης (κάτι που από την αρχή του χρόνου μας τάζουν οι Ευρωπαίοι ηγέτες αναφερόμενοι στις αποφάσεις της επικείμενης Συνόδου) ο Μάρτιος, όπως δείχνουν τα πράγματα, θα αποδειχθεί δύσκολος και απογοητευτικός. Θα έχουμε όμως αρκετό χρόνο να συζητήσουμε τις διαφορετικές πτυχές της προδιαγεγραμμένης απογοήτευσης, αλλά και των ευκαιριών, που εγκυμονεί η φετινή άνοιξη. Για σήμερα, επιτρέψτε μου να σας πάω μακρυά, μερικά χιλιόμετρα από το αδυσώπητο τείχος που χωρίζει την Νότια από την Βόρεια Κορέα, στην σχεδόν συνοριακή πρωτεύουσα της πρώτης, στην Σεούλ.


Το συνέδριο στο οποίο παραβρέθηκα είχε θέμα Η Κρίση του Ευρώ και το Μέλλον της Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης: Η σημασία της για την Ασία. Ο τίτλος της δικής μου ομιλίας, με την οποία ξεκίνησε το συνέδριο: Περί Χρεών και Ρηγμάτων: Η Κρίση της Ελλάδας και του Ευρώ στο παγκόσμιο πλαίσιο τους. Επειδή αυτά που είπα οι αναγνώστες του protagon.gr τα γνωρίζετε, λίγο πολύ (για τους νέους αναγνώστες, πατήστε εδώ για το κείμενο της ομιλίας και εδώ για άλλα σχετικά κείμενα), δεν πρόκειται να πω κουβέντα στο άρθρο τούτο. Αυτό που θα κάνω είναι να σας περιγράψω τι είπαν κάποιοι από τους άλλους ομιλητές. Και ιδίως τα πολύ ενδιαφέροντα που μου είπε ο υπουργός Οικονομικών της Ν. Κορέας, Jeung-hyun Yoon, όταν συμφάγαμε εκείνο το μεσημέρι.

Κατ΄αρχάς, το συνέδριο σκοπό είχε να συγκρίνει τις εμπειρίες των Κρίσεων της Ν. Κορέας, της Λ. Αμερικής και της ευρωζώνης, εν όψει μάλιστα της εμπλοκής του ΔΝΤ και στις τρεις αυτές περιπτώσεις. Επί πλέον, οι διοργανωτές (δηλαδή το Κέντρο Μελετών της Ευρωπαϊκής Ένωσης του Εθνικού Πανεπιστημίου της Σεούλ και το Υπουργείο του κ. Yoon) ενδιαφέρονταν και για ένα άλλο ζήτημα το οποίο, ομολογώ, αγνοούσα: Τον τρόπο με τον οποίο οι προσπάθειες περιφερειοποίησης τόσο στην Α. Ασία όσο και στην Λ. Αμερική επιρρεάστηκαν από τον συνδυασμό (α) των Κρίσεων της Ν. Ασίας και της Λ. Αμερικής και (β) των σχέσεων των χωρών αυτών με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Π.χ. ο οργανισμός ASEAN που ίσως αποτελέσει προπομπό μιας Ευρωπαϊκής Ένωσης της Άπω Ανατολής, η Mercosur της Λ. Αμερικής κλπ.

Το κοινό συναίσθημα των περισσότερων συνέδρων ήταν μία βαθειά αγανάκτηση απέναντι στο ΔΝΤ. Οι οικοδεσπότες μας, τόσο κυβερνητικοί όσο και πανεπιστημιακοί, δεν είχαν ούτε μια καλή λέξη να πουν για τον διεθνή οργανισμό. Φάνηκαν μάλιστα να ξαφνιάζονται ιδιαίτερα όταν τους είπα πως το πρόβλημα το δικό μας δεν είναι το ΔΝΤ αλλά η ΕΕ και, ιδιαίτερα, τα πλεονασματικά κράτη της ΕΕ (με προεξάρχουσα την Γερμανία) τα οποία επιμένουν σε όρους και επιτόκια (βλ. Μνημόνιο) που ακόμα οι εκπρόσωποι του ΔΝΤ θεωρούν (και το λένε συχνά, αν και ανεπίσημα) απαγορευτικά και, εν τέλει, μη εφαρμόσιμα.

Βέβαια, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι οι κρίσεις της Ν.Α. Ασίας και της Λ. Αμερικής, και η συμπεριφορά του ΔΝΤ σε αυτές, παραλίγο να αποβούν το κύκνειο άσμα του οργανισμού: Αν δεν ήταν η δική μας Κρίση, η οποία έβαλε το ΔΝΤ ξανά στο 'παιχνίδι', ο κ. Strauss Kahn και οι υπάλληλοί του πιθανόν να μην είχαν αντικείμενο μετά από την αποφασιστικότητα χωρών όπως της Κορέας και της Αργεντινής να τους αρνιούνται ακόμα και την καλημέρα (λόγω των έκτροπων που προκάλεσαν οι του ΔΝΤ στις χώρες αυτές πριν από 10 με 13 χρόνια). Ο κ. Strauss Kahn το γνωρίζει καλά και για αυτό τον λόγο είναι πολύ περισσότερο προσεκτικός και 'ανθρώπινος' με εμάς από ότι ήταν οι προκάτοχοί του τότε στην Ασία και στην Λ. Αμερική.

Ο βασικός διοργανωτής του συνεδρίου (ο καθηγητής Woosik Moon) δεν μάσησε τα λόγια του στην εισαγωγική του ομιλία ως προς τον ρόλο του ΔΝΤ το 1998 στην Κορέα. Αν και δεν κατέγραψα τα λεγόμενά του verbatim, είπε περίπου τα εξής:

"Το 1997 η Κρίση στην Ν. Κορέα προέκυψε από μια κατάρρευση του ιδιωτικού τομέα υπό το βάρος μεγάλων ιδιωτικών χρεών πολλά εκ των οποίων είχαν προκύψει από την εισροή ξένων κεφαλαίων μετά από την απελευθέρωση των χρηματαγορών που μας είχαν επιβάλει η Διεθνής Τράπεζα και οι εκπρόσωποι των ΗΠΑ και της ΕΕ. Το κράτος μας, την εποχή εκείνη, ήταν και πλεονασματικό και αποτελεσματικό. Όμως, η Κρίση Χρέους του ιδιωτικού τομέα, ιδίως των τραπεζών, οδήγησε το 1997 στην μαζική φυγή κεφαλαίων προς το εξωτερικό και στην πίεση που αυτή επέφερε στο γουάν (το νόμισμα της χώρας) το οποίο ήταν συνδεδεμένο με το δολάριο. Η κυβέρνηση προσπάθησε να συγκρατήσει την κατάρρευση του γουάν ξοδεύοντας όλα τα της τα αποθεματικά σε δολάρια (αγοράζοντας γουάν στις χρηματαγορές με όσα δολάρια διέθετε σε μια απέλπιδα προσπάθεια να συγκρατήσει την αξία του γουάν). Όταν απέτυχε, και ξέμεινε από ξένο συνάλλαγμα, τότε μας επισκέφτηκε το ΔΝΤ με τα δάνειά του. Όμως για να μας δανείσει, κάτι που είχαμε ανάγκη ώστε να μπορεί η βιομηχανία μας να συνεχίσει να εισάγει πρώτες ύλες, το ΔΝΤ επέβαλε δραστικές περικοπές στο... πλεονασματικό κράτος μας. Αναγκαστήκαμε να περικόψουμε την παιδεία, την υγεία και άλλες σημαντικές υποδομές που λειτουργούσαν περίφημα, αντί να στραφούμε (μαζί με το ΔΝΤ) εναντίον των πραγματικά υπεύθυνων για την Κρίση: των τραπεζών και των επιχειρήσεων του ιδιωτικού τομέα που είχαν δανειστεί υπέρογκα ποσά. Με άλλα λόγια, το ΔΝΤ εφάρμοσε σε εμάς το ίδιο πρόγραμμα δημόσιων περικοπών που είχε σχεδιάσει για ελλειμματικά, διεφθαρμένα, αναποτελεσματικά κράτη. Το αποτέλεσμα ήταν η μείωση της αποτελεσματικότητας του κράτους μας και το βάθεμα της Κρίσης. Ευτυχώς που η δική μας κυβέρνηση δεν άκουσε το ΔΝΤ και εξανάγκασε τις τράπεζες σε ριζική αναδιάρθρωση."

Πράγματι, δύο χρόνια μετά την Κρίση του 1997/8, η κυβέρνηση της Ν. Κορέας ξεκίνησε μια γενναία καμπάνια εναντίον τραπεζών αλλά και μεγάλων chaebol (τραστ μεγάλων βιομηχανιών που αποτέλεσαν και αποτελούν την ραχοκοκαλιά της Κορεατικής βιομηχανικής ανάπτυξης). Σκοπός της κυβέρνησης ήταν ένας: Να αναγκαστούν να ομολογήσουν το πραγματικό ύψος των ζημιών και χρεών τους και, εκεί που ήταν πλέον αδύνατον να σχεδιαστεί η αποκλιμάκωση ζημιών και χρεών, οι τράπεζες/επιχειρήσεις αυτές να διαλυθούν, να τις αναλάβει το κράτος και, αφού τις εξυγιάνει (πετώντας στον δρόμο του αποτυχημένους managers και τους πτωχευμένους ιδιοκτήτες) να τις πουλήσει σε νέους ιδιοκτήτες, καλύπτοντας τα δικά της έξοδα. Η καμπάνια αυτή διήρκεσε 2 με 3 χρόνια και στέφθηκε με επιτυχία. Ο λόγος χρεών/ζημιών προς την πραγματική αξία των τραπεζών και μεγάλων επιχειρήσεων μειώθηκε από 5-προς-1 σε λιγότερο από 2-σε-1. Έτσι, μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 2000, η Ν. Κορέα είχε ξεπεράσει την Κρίση του 1997/8.

Σε αυτό το σημείο αξίζει μια σύγκριση με την σημερινή ευρωπαϊκή Κρίση. Το κοινό με εκείνη της Ν. Κορέας ήταν το γεγονός ότι και οι δύο ξεκίνησαν στον τραπεζικό κλάδο. Μετά από μία περίοδο απίστευτης ρευστότητας, την οποία δημιούργησε ο χρηματοπιστωτικός τομέας παράγοντας ολόκληρα τσουνάμι ιδιωτικού χρήματος (βλ. το δεύτερο μέρος του άρθρου αυτού για την περίπτωση της Ευρώπης), ήρθε ένα μεγάλο Κραχ (τον Σεπτέμβρη του 2008 εδώ, το 1997 στην Ν. Κορέα) που έφερε ακριβώς το αντίθετο: Το απόλυτο στέγνωμα της ρευστότητας στις αγορές (τόσο του χρήματος όσο και τις υπόλοιπες). Για να μην καταρρεύσει η οικονομία, τα κράτη αντικατέστησαν την ρευστότητα με δημόσιο χρήμα. Αποτέλεσμα: Η Κρίση να μεταναστεύσει από τον ιδιωτικό τομέα στον δημόσιο, καθώς τα δυσθεώρητα ποσά που ξόδεψαν τα κράτη δημιούργησαν πρόβλημα δημόσιου χρέους.

Αυτά είναι τα κοινά στοιχεία την Νοτιοκορεατικής Κρίσης του 1997/8 με την ευρωπαϊκή που ξεκίνησε το 2008 (για έναν ακόμα παραλληλισμό, δείτε αυτό). Και η διαφορά; Ενώ η κυβέρνηση της Ν. Κορέας αμέσως μόλις μπόρεσε επιτέθηκε στην καρδιά του προβλήματος, που δεν ήταν άλλη από τον τραπεζικό τομέα, η ΕΕ επιμένει να κάνει τα στραβά μάτια. Να συμπεριφέρεται λες και το πρόβλημα ξεκίνησε λόγω των μεγάλων δημόσιων χρεών αγνοώντας παράλληλα τις τράπεζες ζόμπι από όπου ξεκίνησε, και εντός των οποίων κοχλάζει, η Κρίση. Όσο οι ηγέτες μας συνεχίζουν να αρνούνται να βάλουν στο στόχαστρό τους τις ιδιωτικές τράπεζες, με τρόπο αποφασιστικό και αδιαπραγμάτευτο αντίστοιχο εκείνου που επέδειξαν οι νοτιοκορεάτες, τόσο η Κρίση μας θα επεκτείνεται ανεξέλεγκτη. Οι συζητήσεις και προτροπές των πολιτικών και κεντρικών μας τραπεζιτών για εθελοντικές συγχωνεύσεις των τραπεζών θυμίζουν σχολικές εκθέσεις για την αποταμίευση. Δεν σηματοδοτούν τίποτα άλλο από χάσιμο χρόνου, επίδειξη άγνοιας και απόδειξη παντελούς πολιτικής βούλησης να συγκρουστούν με την Πτωχο-Τραπεζοκρατία.

Ο Jeung-hyun Yoon, Υπουργός Οικονομικών της Ν. Κορέας, μου το είπε ευθαρσώς: Οι τράπεζες ποτέ δεν θα παραδεχθούν τις ζημίες τους εθελοντικά. Ούτε θα προχωρήσουν σε συγχωνεύσεις που καταστούν φανερό το μέγεθος της αποτυχίας τους. "Είναι σοφό να περιμένεις από τον δολοφόνο να αυτο-καταδικαστεί σε θάνατο;" με ρώτησε ρητορικά, εκφράζοντας με αυτό τον διπλωματικό τρόπο την έκπληξή του για την στάση των ευρωπαϊκής ηγεσίας.

Στην συζήτησή μας, που κράτησε πάνω από μια ώρα (με την συνοδεία δύο εκπληκτικών πιάτων Κορεατικής κουζίνας - ένα με noodles και σάλτσα μαύρων μανιταριών και μια σούπα από καβούρι και φύκια), είπαμε πολλά. Στα μέσα της κουβέντας, του ζήτησα, χωρίς περιστροφές, γιατί ήθελε να μιλήσουμε. (Ήξερα ότι μόλις είχε έρθει από το Παρίσι και πως εκείνο το βράδυ θα υποδεχόταν τον πολύ σημαντικό για την περιοχή πρώην πρωθυπουργό της Μαλαισίας Dr Mahathir Mohammed. Οπότε αναρωτιόμουν εμένα γιατί με έβαλε στο πυκνό του πρόγραμμα.) Χαμογέλασε και μου απάντησε λέγοντας ότι γνώριζε τις τοποθετήσεις που αναρτώ στο blog μου (το πιστεύετε αυτό;) και πως τον ενδιαφέρει μια άποψη από κάποιον που συγκαταλέγεται μεν στους φιλο-Ευρωπαϊστές όμως δεν αποδέχεται την 'γραμμή' της ΕΕ. Πρόσθεσε ότι ρόλο έπαιξε και η μακρά σχέση μου με την Αυστραλία και η από πρώτο χέρι γνωριμία με τις οικονομίες της περιοχής του Ειρηνικού (ιδίως της APEC).

"Με τιμούν πολύ αυτά που μου λέτε", του είπα, "όμως τι θέλετε να σας πω πιο συγκεκριμένα;" Και τότε ήρθε το σοκ: "Μετά την Κρίση του 2008", μου απάντησε "συνάδελφοι μου της περιοχής, ιδίως χωρών-μελών της ASEAN, επιμένουν ότι πρέπει να βάλουμε σταδιακά τις βάσεις για ένα κοινό νόμισμα. Και ο Πρόεδρος της χώρας μας κρίνει ότι στην εποχή της παγκοσμιοποίησης μικρές χώρες όπως η δική μας θα καλούνται ανά τακτά χρονικά διαστήματα να σηκώνουν το βάρος των αναπόφευκτων κρίσεων. Η σημερινή μας ανάπτυξη, όσο εντυπωσιακή και να σας φαίνεται στην Ευρώπη, δεν μας καθησυχάζει. Σκεφτόμαστε λοιπόν μια Ανατολικοασιατική Νομισματική Ένωση. Όμως βλέπουμε, από την Κρίση της ευρωζώνης, ότι η νομισματική ενοποίηση, από μόνη της, δεν εξασφαλίζει τα μέλη της. Ιδίως τα μικρά κράτη-έθνη. Τι νομίζετε ότι θα πρέπει να προσέξουμε σε περίπτωση που προχωρήσουμε σε μια δική μας νομισματική ένωση, ίσως και με την Κίνα και την Ιαπωνία να συμμετέχουν; Τι είναι αυτό που λείπει από την ευρωζώνη και που εμείς πρέπει να συμπεριλάβουμε;"

Κοίταξα το ρολόι μου. Είχα είκοσι λεπτά να του απαντήσω. Η απάντησή μου δεν χωράει σε αυτό το άρθρο. Επιγραμματικά, επιχειρηματολόγησα για την σημασία που έχει ένας Μηχανισμός Ανακύκλωσης Πλεονασμάτων (Surplus Recycling Mechanism) σε κάθε νομισματική ένωση, ισχυριζόμενος ότι η έλλειψη ενός τέτοιου μηχανισμού αποτελεί το βασικό αίτιο της Κρίσης στην ευρωζώνη. (Για όποιον θέλει να πάρει μια ιδέα, ας πατήσει εδώ, εδώ και εδώ.) Αφού ολοκλήρωσα, ο υπουργός χαμογέλασε ευγενικά, με παρακάλεσε να του στείλω την απάντησή μου και εγγράφως, με χαιρέτησε με μία μικρή υπόκλιση και έφυγε.

Το βράδυ εκείνο, αφού ολοκληρώθηκε το συνέδριο, προσπάθησα να ανακεφαλαιώσω την εμπειρία της ημέρας, και ιδίως της συνάντησης με τον υπουργό. Κατέληξα στο εξής απλό: Η διαφορά του από τους ευρωπαίους υπουργούς οικονομικών μπορεί να συνοψιστεί σε δύο πράγματα: στον επίσημο τίτλο του και στο σλόγκαν του υπουργείου του (ναι έχει σλόγκαν, το οποίο μπορείτε να δείτε στην κεντρική ιστοσελίδα του εδώ). Ο κ. Yoon δεν είναι απλώς Υπουργός Οικονομικών αλλά Υπουργός Στρατηγικής και Οικονομικών (Minister of Strategy and Finance). Όσο για το σλόγκαν: Μια θερμή κοινωνία για την εργατική τάξη - Ανάπτυξη της Μεσαίας Τάξης (A warm society for the working class. Growth of the Middle Class).

Αυτά από την Κορέα. Επιστροφή στην δική μας πραγματικότητα από σήμερα...

πηγή: protagon.gr