Νίκος Ζαχαριάδης

«Ο στόχος του βιβλίου είναι να αναμετρηθεί με προκαταλήψεις και προκατασκευασμένα ιδεολογικά σχήματα, και το καλύτερο εργαλείο γι αυτό είναι η αντικειμενική αφήγηση», εξηγεί στο tvxs.gr ο Άγγελος Τσέκερης με αφορμή το βιβλίο του «Μια ιστορία αλλιώς- Ο Νίκος Ζαχαριάδης η Σοβιετική Ένωση και οι κομμουνιστές της Τασκένδης» (εκδόσεις Ταξοδευτής).

***********

Μέσα από τις σελίδες του βιβλίου το οποίο διαβάζεται απνευστί χάρη στον γοητευτικό τρόπο αφήγησης, σκιαγραφείται η ιστορία του ΚΚΕ από τον εμφύλιο κι έπειτα. Ο Ζαχαριάδης δεν καθαγιάζεται ωστόσο ο συγγραφέας τολμά να φωτίσει τις ιδιάιτερες ικανότητές του και να γράψει πως αν η Ελλάδα είχε αποφύγει τον εμφύλιο ο Ζαχαριάδης θα είχε μείνει στην ιστορία ως ένα διαφορετικό πρόσωπο. Κατά την ταπεινή μας άποψη το βιβλίο αποτελεί οδηγό για όσους επιμένουν να βλέπουν με κριτικό βλέμμα την ιστορία και να επανεξετάζουν τα γεγονότα άρα μοιραία και την πολιτική τους ταυτότητα.

- Ο Ζαχαριάδης είναι μία από τις πιο αμφιλεγόμενες και αρνητικά φορτισμένες προσωπικότητες του κομμουνιστικού κινήματος. Γιατί επιλέξατε να ασχοληθείτε με την περίπτωσή του;

<< Τo βιβλίο προσεγγίζει τις εσωκομματικές συγκρούσεις και την κρίση στο ΚΚΕ, από την λήξη του Εμφυλίου πολέμου μέχρι την «αποσταλινοποίηση» του κομμουνιστικού κινήματος. Το μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας αυτής γράφτηκε στις χώρες του Ανατολικού Μπλοκ, όπου είχε καταφύγει ο Δημοκρατικός Στρατός, μετά την ήττα του 1949, σχηματίζοντας τις κοινότητες των πολιτικών προσφύγων. Η ιστορία αυτή δεν είναι ιδιαίτερα γνωστή, σε σχέση τουλάχιστον με όσα συνέβαιναν την ίδια εκείνη εποχή στην Ελλάδα. Ο Ζαχαριάδης είναι κομβικό πρόσωπο εκείνης της περιόδου. Η αντιφατική του προσωπικότητα, ο πραξικοπηματικός τρόπος με τον οποίο οι Σοβιετικοί τον απομάκρυναν από την ηγεσία του ΚΚΕ, αλλά και η εξόντωσή του, τραβάνε ακόμα το ενδιαφέρον όσων ασχολούνται με την ιστορία του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος. Το βιβλίο δεν επιδιώκει να τον αποκαταστήσει ή να τον καταδικάσει, αλλά να τον προσεγγίσει πολιτικά, απομυθοποιώντας τόσο τα χαρίσματά του, όσο και τις αρνητικές του πλευρές>>.

- Στο βιβλίο σας κρατάτε αυστηρές ισορροπίες στα υπέρ και τα κατά του και μάλιστα χρησιμοποιώντας παράλληλη αφήγηση όταν παρουσιάζετε τα φλέγοντα και αμφιλεγόμενα ζητήματα. Ωστόσο κατά τη γνώμη σας γέρνει η ζυγαριά περισσότερο προς κάποια μεριά;

<< Ο στόχος του βιβλίου είναι να αναμετρηθεί με προκαταλήψεις και προκατασκευασμένα ιδεολογικά σχήματα, και το καλύτερο εργαλείο γι αυτό είναι η αντικειμενική αφήγηση. Άσχετα αν ο αναγνώστης κλίνει προς την φιλοζαχαριαδική ή την αντιζαχαριαδική στάση, το βιβλίο προσπαθεί να του δείξει ότι υπάρχει και η άλλη πλευρά, που μπορεί να έχει ισχυρή και υπερασπίσιμη θέση για τα γεγονότα. Σε κάθε περίπτωση, νομίζω ότι το βιβλίο μεροληπτεί υπέρ όσων βρέθηκαν αντιμέτωποι με την εκάστοτε κομματική εξουσία. Αυτό αφορά φυσικά τους ανθρώπους που συγκρούστηκαν με την ηγεσία του Ζαχαριάδη, και κυνηγήθηκαν στα όρια της πολιτικής και κάποιες φορές της φυσικής τους εξόντωσης. Αφορά όμως και τους οπαδούς του Ζαχαριάδη, που μετά την ανατροπή του, ιδιαίτερα στην Τασκένδη, υπέστησαν απίστευτες διώξεις από τον νέο κομματικό μηχανισμό του ΚΚΕ και το σοβιετικό κράτος>>.

- Η θέση σας που προκάλεσε τις περισσότερες αντιδράσεις και είναι οι εξής: «Υπό διαφορετικές συνθήκες ο Ζαχαριάδης θα είχε μείνει στην ιστορία ως ένα εντελώς διαφορετικό πρόσωπο, ως πρωτοπόρος μεταρρυθμιστής του κομμουνιστικού κινήματος με εμβέλεια αντίστοιχη του Παλμίρο Τολιάτι». Λέτε σαφώς πως πρόκειται για μια αδικημένη προσωπικότητα σωστά; Τί ερεθίζει αυτούς που αντιδρούν;

<< Η γραμμή που επέβαλλε ο Ζαχαριάδης το 1945, ήταν ο πολιτικός αγώνας του ΚΚΕ μέσα στο δημοκρατικό πλαίσιο. Επιπλέον, ως στόχο του κόμματος έθεσε την ουδετερότητα της Ελλάδας, με ίσες αποστάσεις ανάμεσα στην Βρετανία και την ΕΣΣΔ. Δεν το έκανε επειδή ήταν προωθημένη η σκέψη του, αλλά γιατί αυτή ήταν ή καθορισμένη γραμμή για όλα τα ΚΚ της Δυτικής Ευρώπης. Δυστυχώς στην Ελλάδα δεν υπήρξε δημοκρατική εξέλιξη, γιατί η Αντίδραση, μετά τη συμφωνία της Βάρκιζας, ήταν αποφασισμένη να χύσει αίμα. Η υπόθεση που διατυπώνεται στο βιβλίο είναι ότι αν ο Εμφύλιος στην Ελλάδα είχε αποφευχθεί, η ιστορία θα είχε γραφτεί αλλιώς, και η προσπάθεια της ηγεσίας του ΚΚΕ να συμβάλλει στην εδραίωση της δημοκρατίας, θα είχε αναγνωριστεί ευρύτερα. Αντιδρούν –και πολύ λογικά- αυτοί που θαυμάζουν τον Ζαχαριάδη ως ελληνική ενσάρκωση του σταλινικού ιακωβινισμού. Αντιδρούν επίσης αυτοί που απεχθάνονται τον Ζαχαριάδη για τον ίδιο ακριβώς λόγο, και θεωρούν ότι η ειρηνική πάλη και η άρνηση του διπολισμού, είναι κατακτήσεις του ευρωκομμουνισμού μετά το 1968>>.

- Σκιαγραφείτε ανάγλυφα τη σκιώδη πλευρά του, τις εξοντώσεις, τις συκοφαντίες κλπ. Αλλά υπογραμμίζετε τις αρετές του επίσης από την άλλη με ένα ψύχραιμο βλέμμα. Αρκεί αυτό για να αναθεωρήσει κανείς την εντύπωση πως πρόκειται για μια σταλινική καρικατούρα;

<<Το πρόβλημα με τον Ζαχαριάδη είναι, ότι η ιστορία του γράφτηκε από τους εχθρούς του. Έτσι ξέρουμε πολλά για τις αρνητικές του πλευρές: την προσωπολατρία, το ότι απέφυγε την αυτοκριτική για την ήττα του χαρακτηρίζοντας άλλους πράκτορες και χαφιέδες, το ότι δεν ανέχτηκε καμία εσωκομματική αμφισβήτηση, το ότι άφησε να τον πλαισιώνουν άνθρωποι κατώτεροι των περιστάσεων. Είναι πολύ λιγότερο γνωστές άλλες του πλευρές, όπως η γραμμή του 1945, την οποία ανέφερα προηγουμένως, καθώς και το γεγονός ότι αντιμετώπισε το ΚΚΣΕ με όρους ισοτιμίας. Και μάλιστα όχι από την Ελλάδα, αλλά εγκλωβισμένος σε σοβιετικό έδαφος. Νομίζω ότι μόνο αν κριθεί σφαιρικά μπορεί να αποτιμηθεί σαν προσωπικότητα. Ο Τολιάτι, ο Σαντιάγκο Καρίγιο, και άλλες ιστορικές φυσιογνωμίες του κομμουνιστικού κινήματος, υπήρξαν εξ ίσου σταλινικοί με τον Ζαχαριάδη, έχουν στην πλάτη τους τα ίδια και χειρότερα με αυτόν, δεν έχουν κριθεί όμως ιστορικά μόνο από τις παρεκκλίσεις και τις παρεκτροπές τους>>.

- Είχατε αρκετά στοιχεία στα χέρια σας για τη δράση και το παρασκήνιο του ΚΚΣΕ ώστε να πείτε με σιγουριά πως είναι ισορροπημένη η αφήγηση;

<< Η προσέγγιση του βιβλίου είναι πολιτική. Στην πολιτική μπορούν να συνυπάρχουν αντικρουόμενες απόψεις και επιχειρήματα, αρκεί φυσικά να παρουσιάζονται με αντικειμενικό τρόπο και με τις δέουσες επιφυλάξεις όπου αυτό είναι αναγκαίο. Προσπάθησα να διασταυρώσω όσο περισσότερο γίνεται τις αφηγήσεις με δημοσιευμένα ντοκουμέντα εκείνης της περιόδου. Το βιβλίο δεν είναι φυσικά ιστορική μελέτη βασισμένη σε πρωτογενείς πηγές. Αλλά τα βασικά, είναι ευτυχώς διαθέσιμα. Για παράδειγμα η διασύνδεση της αντιζαχαριαδικής τάσης στην Τασκένδη με τον μηχανισμό του ΚΚΣΕ, που έχει καταγγελθεί από στελέχη εκείνης της περιόδου, επιβεβαιώνεται από μυστικές εκθέσεις της εποχής που μετά το 1989 βγήκαν στο φως. Υπάρχουν από την άλλη και άφθονες θεωρίες που δεν επιβεβαιώνονται και μένουν στο επίπεδο τις συνομωσίας, και τις οποίες απέφυγα να ενσωματώσω στην αφήγηση>>.

- Η εκτενής αναφορά σας στα γεγονότα της Τασκένδης είναι πολύ ενδιαφέρουσα και διαφωτιστική. Για ποιο λόγο επιμείνατε εκεί;

<< Πρώτα από όλα είναι μια συνταρακτική ιστορία, ελάχιστα γνωστή. Χιλιάδες αγωνιστές, που έχουν πολεμήσει μαζί, χωρίζονται σε δύο στρατόπεδα, και φτάνουν μέχρι την σύγκρουση στο δρόμο, με βασική αιτία την ανάμειξη του ΚΚΣΕ στα εσωτερικά του ΚΚΕ. Μετά την ανατροπή του Ζαχαριάδη, οι οπαδοί του στην Τασκένδη, που είναι μεγάλη πλειοψηφία, συνεχίζουν να δίνουν έναν αγώνα καταστατικής νομιμότητας. Ζητάνε να εκλεγούν δημοκρατικά τα κομματικά όργανα και να σταματήσει η σοβιετική επέμβαση στα εσωτερικά του κόμματος. Το αποτέλεσμα είναι ότι οι άνθρωπο αυτοί, περίπου 5000, που είχαν δώσει την ζωή τους για τον αγώνα, ξεριζώθηκαν με βίαιο τρόπο από το κόμμα τους. Οι πολιτικές διώξεις που υπέστησαν, είναι ανάλογες με αυτές που εξαπολύθηκαν εναντίον των αριστερών στην μετεμφυλιακή Ελλάδα. Έχασαν τις δουλειές, τις σπουδές τους και τα δικαιώματα του πολιτικού πρόσφυγα, και οι ηγέτες τους εξορίστηκαν στην Σιβηρία. Αλλά ήταν άνθρωποι με ακλόνητες αρχές, σιδερένια θέληση και πεισματάρηδες. Θεωρώ ότι, ανεξάρτητα από τις πολιτικές θέσεις που υποστήριξαν, με βάση τις δημοκρατικές αξίες του κομμουνιστικού κινήματος δικαιούνται μια ολοκληρωμένη και συνολική αποκατάσταση. Πιστεύω επίσης ότι χρειάζεται μια συνολική αναθεώρηση της ιστορίας, καθώς οι πρωτοφανείς αυτές μαζικές διώξεις έγιναν εν ονόματι της αποσταλινοποίησης και του εκδημοκρατισμού. Αυτή είναι μια αντίφαση που πρέπει να μας κάνει να διαβάσουμε πιο ανοιχτά την ιστορία>>.

- Είναι η περίπτωση του Ζαχαριάδη ένα ιδανικό "όχημα" για να περιγράψει κανείς μία ζοφερή περίοδο για το Κομμουνιστικό Κόμμα; Με την έννοια πως μέσα από τις σελίδες του βιβλίου σας αυτό πετυχαίνετε μεταξύ άλλων.

<< Η ιστορία του Κομμουνιστικού Κόμματος είναι γεμάτη αγώνες, θυσίες, αλλά και σκληρές εσωτερικές συγκρούσεις. Έτσι είναι και η συγκεκριμένη. Μας είναι πολύ λιγότερο γνωστή, γιατί διαδραματίστηκε στο Βουκουρέστι και στο Ουζμπεκιστάν, και δεν επηρέασε τις πολιτικές εξελίξεις στην Ελλάδα, όπου η κατάσταση έβραζε για διαφορετικούς λόγους. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο γράφτηκε το βιβλίο. Ο Ζαχαριάδης είναι το κεντρικό πρόσωπο γιατί ήταν ταυτισμένος με την υπόθεση αυτή. Διαχειρίστηκε αδιάλλακτα την ήττα του Εμφυλίου μέσα στο ΚΚΕ. Στο όνομά του έγιναν οι συγκρούσεις στην Τασκένδη. Και επέλεξε να δώσει μάχη ενάντια στο ΚΚΣΕ, πληρώνοντας πολύ ακριβά το κόστος της ήττας του. Αν είχε φύγει από τα πόδια των σοβιετικών με παρασκηνιακό συμβιβασμό, με μια διακριτική συνταξιοδότηση, η ιστορία αυτή θα ήταν εντελώς διαφορετική>>.


πηγή: tvxs.gr


========================================


Τον τελευταίο καιρό το όνομα του Νίκου Ζαχαριάδη ακούγεται και γράφεται, όλο και πιο συχνά, σε δημόσιες εκδηλώσεις και τελετές, καθώς και σε μια σειρά από δημοσιεύματα. Δεν αναφέρομαι τόσο σε κομματικές διαδικασίες, στην πλήρη αποκατάστασή του από το ΚΚΕ, στις σχετικές τελετές στην Ελλάδα και πρόσφατα στο Σουργκούτ της Σιβηρίας.


Το ενδιαφέρον μου επικεντρώνεται κυρίως στην έκδοση των δυο πρώτων τόμων των Απάντων (δημοσιευμένων κειμένων) του και τη συζήτηση γύρω από αυτά· σημειώνω την πρόσφατη παρουσίασή τους στο Μουσείο Εθνικής Αντίστασης στην Ηλιούπολη. Οι αναφορές στο έργο και την προσωπικότητα του πρώην Γενικού Γραμματέα πολλαπλασιάζονται στον Τύπο και το διαδίκτυο, εκκινώντας από τα χρόνια των κομματικών σπουδών του στη Σοβιετική Ένωση και φτάνοντας μέχρι το τραγικό τέλος και την απομόνωση που υπέστη από το κόμμα του και το ΚΚΣΕ και εκφράζουν, συχνά, έναν υπόρρητο θαυμασμό. Σε κάποιες άλλες αναφορές, η υπόμνηση του ηγετικού ρόλου που διαδραμάτισε ο Ζαχαριάδης συνδέεται συνήθως με την αναφορά στη σημερινή συγκυρία και την ανάγκη της πάλης ενάντια στον καπιταλισμό.

Όλα αυτά θα μπορούσε να θεωρήσει κανείς ότι εγγράφονται σε μια λογική επανανάγνωσης του παρελθόντος. Η ανάγκη να ξαναδιαβάσουμε την ιστορική διαδρομή και τα πεπραγμένα προσώπων που σημάδεψαν την ιστορία της Αριστεράς αλλά και ευρύτερα της χώρας, όπως ο Ζαχαριάδης, είναι αναγκαία σε μια τέτοια ιστορική συγκυρία. Η έκδοση του σύνολου έργου τους δεν μπορεί, ασφαλώς, παρά να είναι ευπρόσδεκτη. Η επαναπροσέγγιση της σκέψης και της δράσης τους, πέρα από εύκολες κατηγορίες περί «προδοσίας» ή «συνεργασίας» με τον εχθρό, ασφαλώς μπορεί να βοηθήσει στην επαναδιαπραγμάτευση του παρελθόντος, και μάλιστα του δικού μας παρελθόντος όσων εγγραφόμαστε πολιτικά στην Αριστερά. Είναι ένα παρελθόν δύσκολο, μέσα στο οποίο συνυπήρξαν οι ηρωικότερες πράξεις με τις πλέον σκοτεινές στιγμές. Ένα παρελθόν, το οποίο αποτέλεσε και το ίδιο –και αυτό ήταν και ένα από τα κύρια σημεία που δίχασαν την Αριστερά–, αντικείμενο πολιτικής επεξεργασίας, κριτικής και αναστοχασμού, έμπνευσης αλλά και εκμετάλλευσης.

Γιατί, όπως ξέρουμε πολύ καλά, ο λόγος για το παρελθόν είναι ένας λόγος για το σήμερα. Πόσο γόνιμο λοιπόν είναι το ερώτημα κατά πόσον θα άλλαζε η ιστορία της Μεταπολίτευσης εάν ο Νίκος Ζαχαριάδης είχε επιστρέψει το 1974; Ή η εμμονή στον ρόλο του Μεγάλου Ηγέτη για την ιστορική πορεία της Αριστεράς; Και η αναφορά στην προσωπική του τραγωδία μπορεί να αποσείσει τις ευθύνες του για μερικές από τις πιο σκοτεινές σελίδες της ιστορίας του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος;

Ας το πω διαφορετικά. Το πολιτικό πρόβλημα μιας τέτοιας επιστροφής δεν είναι μόνο –αν και ασφαλώς είναι, κατά τη γνώμη μου, μεγάλο πολιτικό και ηθικό πρόβλημα– οι ανοιχτοί λογαριασμοί του παρελθόντος, δεν είναι μόνο τα θύματα της ζαχαριαδικής ηγεσίας, στα οποία αναφέρθηκε πρόσφατα και στην Αυγή ο Κλέαρχος Τσαουσίδης. Πολιτικό πρόβλημα είναι και η υποβάθμιση ή η δικαιολόγηση των πλέον σκοτεινών στιγμών αυτού του παρελθόντος στο πλαίσιο ενός αέναου αγώνα εναντίον του καπιταλισμού ή του ιμπεριαλισμού.

Ενός αγώνα που μπορεί να δικαιολογήσει τα λάθη και, ας το πούμε, τα εγκλήματα που έγιναν μιλώντας για τις συγκυρίες και τις μεγάλες αποφάσεις. Χρειαζόμαστε κάτι τέτοιο σήμερα; Μπορεί η ανάγκη αναζήτησης ηρωικών μορφών από το παρελθόν να αμβλύνει την κριτική διάθεσή μας, μπορεί στον βωμό της κατανόησης των ιστορικών συνθηκών να αποδεχθούμε συμπεριφορές και πολιτικές που οδήγησαν στη συκοφάντηση, τον διωγμό και την εξόντωση εσωκομματικών αντιπάλων;

Κατανοώ δεν σημαίνει δικαιολογώ ή δικαιώνω. Ακόμη και εάν μπορώ να κατανοήσω μια σειρά από συμπεριφορές και στάσεις σε δύσκολες συγκυρίες, η κριτική στον σταλινισμό, στην προσωπολατρία, στην έλλειψη δημοκρατικών διαδικασιών αποτελούν στοιχεία αντιμετώπισης του παρελθόντος, κυρίως όμως υποθήκες για την πολιτική πράξη σήμερα. Δεν μπορούμε να παραιτηθούμε από αυτό. Μας χρειάστηκε, και μας χρειάζεται για τους καιρούς που ζούμε.


* Ο Βαγγέλης Καραμανωλάκης είναι ιστορικός (Πανεπιστήμιο Αθηνών, ΑΣΚΙ).

Πηγή: Ενθέματα